Inrichting van de maand

Inrichting van de maand (Balans nr 2 maart 1995) "DeBlokhuisPoort": Een inrichting met een lange historie. Friesland was tot het eind van de 15e eeuw het domein van de Schieringers en de Vetkopers. Bloedige oorlogen, moord, plunderingen en brandstichting waren dagelijkse kost voor de twee elkaar bevechtende partijen.

 

Begin 1500 werd de Hertog van Saksen de heerser van Friesland en bouwde snel een soort fort in Leeuwarden. Het woongedeelte binnen dat fort heette het blokhuis. Dat gebouw was de basis voor het huidige HvB. "DeBlokhuisPoort". De woonbestemming van het blokhuis veranderde overigens al redelijk snel. In 1580 kreeg het kasteelachtige gebouw, omringd met water, een bestemming als gevangenis. In de volksmond van toen kreeg het de naam 'Het Hondegat' mee. Met een onderbreking tussen 1824 en 1870 is het blokhuis in Leeuwarden dus al eeuwen in gebruik ten behoeve van gevangenbewaring.

 

Het statige gebouw gelegen aan stadsgrachten, maakt ook indruk op de bezoeker. Het is net of de geschiedenis er van afstraalt. Het bezoek aan de inrichting, de oude foto's, de verhalen van personeel en de geschiedschrijving in het boek 'straffen door de eeuwen heen' van H. Steensma (voormalig bewaarder uit Leeuwarden), geven nog meer het gevoel dat Leeuwarden met "DeBlokhuisPoort" in het bezit is van een groot stuk gevangenisgeschiedenis.

 

Een gebeurtenis in de geschiedenis van "DeBlokhuisPoort", is te zien in een film over de zaak van de gebroeders Hoogerhuis. Het markante gebouw is ook te zien in de film over de 50 jaar geleden gepleegde overval op de inrichting waarbij veel mensen die op de dodenlijst van de Duitsers stonden, werden bevrijd.

 

"DeBlokhuisPoort" was voorheen bekend als het HvB Leeuwarden. Tot 1970 was er in het complex, naast de HvB bestemming, een bijzondere strafgevangenis gevestigd. Er is geen officiële IBA in "DeBlokhuisPoort". Wel kunnen zeer moeilijke gedetineerden op een aparte afdeling met zes cellen geplaatst worden. "Achter de gele deur" heet deze afdeling waar meer rust te realiseren is.

 

Er werken in "DeBlokhuisPoort" 130 medewerkers, de gedetineerdencapaciteit is 163 (exclusief 103%) "DeBlokhuisPoort" biedt huisvesting aan preventieve gedetineerden (uit alle categorieën), arrestanten, vreemdelingen en subsidiair gehechten. 'Het frustreert mij dat we, wat het materiële beveiligingsniveau betreft, onvoldoende middelen hebben. Gelukkig wordt dat door de goede contacten tussen personeel en gedetineerden enigszins gecompenseerd,' zegt Hans Merkus hierover.

 

Lopend door de lange gangen van de `cultuurinrichting' in Leeuwarden, vallen de rijkelijk aanwezige kunstwerken op. Ze verlevendigen de saaie gangen en zorgen ervoor dat de aandacht gericht is op de doeken en op de afgebeelde taferelen. De gedachten' verlaten' even de wereld van het gevangeniswezen.

 

Crea en huisvlijt De grote doeken die hoofd skw Hans Hofman voornamelijk uit de BKR- magazijnen vandaan haalde, bewijzen hun nut in de inrichting. Creatieve uitingen, of ze nu als kunst te classificeren zijn of niet, zijn voor Hans ook een middel om gedragsveranderingen te bereiken bij gedetineerden. Hij zegt daarover: 'We hebben hier nogal wat gedetineerden met gedragsproblemen. Hun gedrag maakt hen moeilijk handelbaar en niet geschikt om met anderen te werken. Er zijn er bij die zelfs niet in staat zijn celwerk te doen. Het zijn geen zware criminelen maar hun onmaatschappelijk gedrag is een dermate groot probleem dat we de plicht hebben te proberen hieraan iets te veranderen. De praktijk wijst uit dat wij als HvB vaak de eerste opvang voor deze mensen zijn. Het benutten van de ongedwongen mogelijkheden die creatieve bezigheden zoals schilderen en boetseren in zich hebben, is dan heel belangrijk in de pogingen zo'n persoon wat te resocialiseren. En gelukkig zie ik vaak genoeg dat gedetineerden opbloeien en dat ze later toch aan een of andere vorm van het arbeidsproces kunnen gaan meedoen.

 

Bedliggers

Voor de nu zes jaar in "DeBlokhuisPoort" werkende Hans Hofman, is de crea/huisvlijt dus een niet weg te denken hulpmiddel in een inrichting. Dat geldt volgens hem ook voor sport en spel, basiseducatie en vakonderwijs.' Het zijn nuttige en noodzakelijke activiteiten die bijdragen aan resocialisatie en aan de beheersbaarheid in de inrichting,' betoogt hij. In dit verband vindt Hans Hofman het dan ook jammer dat gedetineerden in een HvB niet verplicht kunnen worden mee te doen aan arbeid, crea/ huisvlijt of sport en spel. De 'bedliggers' bewijzen niemand een dienst.

 

Zichzelf niet, de maatschappij niet en ook de PIW'ers niet want het gevaar dreigt dat die gedetineerden in de bejegening minder aandacht krijgen,' aldus Hans Hofman. De vrijblijvendheid mag er wat hem betreft dus af. Voor personen die zich wel opgeven voor crea/huisvlijt, sport en spel gaat die stelregel al wel op. ' Van hen worden inzet en prestaties verlangd. Aan gedetineerden die alleen maar van hun cel af willen zijn en het verder wel goed vinden, hebben we niks, laat hij weten.'

 

Maatschappelijke integratie

In een gerust stevig te noemen samenwerking met de reclassering (zie balans 1-1995, pag. 17), besteed Hans Hofman veel tijd aan de arbeidstoeleiding en aan daarvoor geschikte gedetineerden. Hij is daarbij duidelijk over de taakverdeling tussen reclassering en skw. 'Het skw werkt naar binnen toe. Hier moet het skw de voorwaarden scheppen voor een zo goed mogelijk resultaat. Hoewel wij natuurlijk ook contacten buiten de inrichting onderhouden, ligt daar de grootste taak van de reclassering. Arbeidstoeleiding naar geschikt werk staat vaak ook niet op zichzelf. Geen huis, moeilijkheden in de relatiesfeer, (grote) financiële problemen en soms nog meer problemen horen vaak ook bij een gedetineerde.

 

Het hele plaatje eromheen en de vele contacten buiten de inrichting die daarmee gemoeid zijn, behoren bij uitstek en van oudsher bij de taak van het maatschappelijk werk.' De reclassering sluit zich blijkbaar aan bij deze opvatting en heeft twee parttimers ingezet die de trajectbegeleiding ter hand hebben genomen. In het kader van het projekt 'vastwerk' zijn er volgens Hans Hofman al enkele personen op de juiste plek terecht gekomen in de maatschappij. 'Het is dus beslist geen onzin om in een HvB te beginnen met trajectbegeleiding. De gedetineerden blijven er soms heel lang en als ze weggaan kan het traject aan een andere inrichting overgegeven worden,' voegt Hans Hofman nog toe.

 

Toekomst

In "DeBlokhuisPoort" werkt men, via verschillende wegen, aan de toekomst van gedetineerden en aan de toekomst van het skw. Er liggen nog meer projecten klaar om op te starten, zoals bijvoorbeeld een cateringproject waarbij gedetineerden in die sterk groeiende branche gaan leren en werken. De werk- en denkwijze van Hans Hofman komt voort uit zijn idealen een aantal gedetineerden te verbeteren en daarmee de problemen voor de maatschappij te verkleinen. Het zijn geen vage idealen maar idealen die bewijzen dat ze de 'kunst' in zich hebben de basis te zijn van soms kleine en soms grote resultaten.

 

Een professionele werkwijze maakt dat "DeBlokhuisPoort" in Leeuwarden een vrij rustige en voor gedetineerden duidelijke inrichting is.' Deze typering van het 'Ljouwertse' HvB komt uit de monden van de Piw ers Wouter Algra en Geke de Haan.

 

Nuchtere Fries

Wouter Algra, voorheen huisschilder, werkt als bewaarder al negentien jaar bij het HvB in Leeuwarden. De man die elke werkdag op z'n racefiets de 23 kilometer van en naar z'n huis overbrugt, presenteert zich als de spreekwoordelijk nuchtere Fries. Volgens hem komt dat van pas bij de omgang met de zich steeds meer onafhankelijker opstellende en minder eenvoudig te bejegenen gedetineerden. Bij de bejegening mogen wat hem betreft van de gedetineerden nuttige en vormende activiteiten verlangd worden. 'De gedachte dat alles mag en niks moet, verdwijnt ook in de maatschappij en kan dus ook hier niet overeind blijven,' meent hij.

 

Geke de Haan, zes jaar geleden als 'herintredende vrouw' begonnen in het piw en sinds twee jaar werkzaam in Leeuwarden vult hierop aan: 'Gedetineerden moeten gewezen worden op de consequenties van hun handelen. Een goed gedrag en inzet mag daarbij best beloond worden.' Allebei zijn ze het erover eens dat in hun werk duidelijkheid en de manier waarop je gedetineerden behandelt veel uitmaakt voor de sfeer en de beheersbaarheid in de inrichting. 'Het is de toon die de muziek maakt,' is hun conclusie.

 

Fusie

Dat laatste geldt overigens ook voor de manier waarop het personeel met elkaar omgaat en de manier waarop leiding wordt gegeven. Na enkele wat minder gelukkige jaren is men nu blij dat ook op dit gebied 'de juiste toon van de muziek' gevonden is. 'De openheid en het idee datje serieus genomen wordt en niet tegen een dichte deur aanloopt, ervaren we als heel prettig. Onze directeur a.i. Hans Merkus, straalt uit dat hij dicht bij ons werk staat en oog en oor heeft voor interne zaken. De signalen komen aan en er is duidelijkheid, begrip en een grote betrokkenheid,' laten beiden weten. Die sfeer helpt ook bij het onderzoek naar een mogelijke fusie met de Marwei. Geke de Haan spreekt dan ook het vertrouwen uit dat er 'tot in de puntjes wordt uitgezocht wat de meerwaarde van een fusie is.' Wouter Algra denkt dat de fusie onvermijdelijk is. 'Als de eigen identiteit van "DeBlokhuisPoort" maar behouden blijft,' wil hij nog wel even kwijt. De openheid en de nuchtere opstelling met oog voor de realiteit van de Friezen lijken dus een naar verhouding soepel lopend fusieonderzoek mogelijk te maken. ' Je moet niet verstarren maar meegaan met noodzakelijke ontwikkelingen,' zegt hij ter illustratie dat het fusieonderzoek positief wordt gevolgd.

 

Vrouwen

Het valt op dat er op een bezetting van 66 PIW'ers maar twee vrouwelijke PIW'ers in "DeBlokhuisPoort" werken. Daarmee 'scoort' de inrichting heel laag. Geke de Haan denkt dat het misschien te maken heeft met een in den lande eventueel heersende gedachte dat "DeBlokhuisPoort" een vrouwonvriendelijke inrichting zou zijn. Dat viel haar tenminste twee jaar geleden op voordat zij naar Leeuwarden kwam. Na slechts een week stage in "DeBlokhuisPoort", had ze echter al bekeken dat een dergelijke gedachte niet op waarheid berustte. Nu twee jaar later kan Geke heel beslist zeggen dat "DeBlokhuisPoort" deze titel zeker niet verdient. 'Ik heb er absoluut geen spijt van dat ik hier ben begonnen en als het kan zie ik graag nog een paar vrouwelijke PIW'ers erbij komen,' zegt ze. Als dat lukt kan ook Wouter Algra, die nu alleen maar mannen in z'n team heeft, de 'vrouwelijke toon van de piw muziek' gaan ervaren.

 

Hoewel het onderzoek naar een mogelijke fusie van de Marwel, volop tijd en aan dacht krijgt die ten koste gaat van de invoering van Werkzame Detentie, zijn de uitgangspunten van de nota qua arbeid wel degelijk in beeld. In "DeBlokhuisPoort" heeft de arbeid de laatste tijd een andere invulling en een andere betekenis gekregen. Wiebe Knol, bijna twintig jaar bij het gevangeniswezen, begonnen als gewa, toen PIW'er en nu twee jaar medewerker arbeid, informeert ons over de huidige arbeid in het HvB Leeuwarden.

 

Nuttige arbeid

'Werken volgens de nota werkzame detentie doen we nog niet,' start Wiebe Knol zijn verhaal. 'Maar gedetineerdenarbeid is wel veel minder vrijblijvend geworden en meer prestatiegericht. De tijd dat arbeid meer als bezigheidstherapie gezien werd is over. We verlangen van de gedetineerden dat ze naar hun kunnen presteren.' Wat Wiebe Knol betreft past dat idee ook prima in het kader van resocialisatie. Arbeid is nuttig. Het geeft regelmaat, leert mensen iets te presteren en leert ze beter met elkaar om te gaan,' volgens Wiebe Knol. Voor veel gedetineerden blijkt werken toch een soort uitlaatklep te zijn. Bij buitenlanders gaat dat nog iets meer op. Vooral Chinezen kunnen hun energie er goed in kwijt en werken graag. Grote problemen bij de motivatie van gedetineerden kennen ze op de arbeid in "DeBlokhuisPoort" niet. Wiebe Knol betoogt dat' de sfeer' op de arbeidszaal daarbij heel belangrijk is. Het is de manier waarop je iets zegt. Soms moet je bijvoorbeeld op een strenge manier corrigeren maar wel op een wijze dat ze het accepteren en het toch gebeurd zoals je wilt. Dat schept een sfeer van duidelijkheid.' Hij vestigt bij het onderwerp gedetineerdenarbeid wel even de aandacht op de steeds groter wordende groep gestoorde gedetineerden.

 

Hij zegt daarover: 'De laatste jaren krijgen we veel gestoorden die hier eigenlijk niet thuis horen. Ze vragen veel aandacht, hebben vaak geen arbeidsverleden en kunnen niet op een arbeidszaal werken. Als het kan geven we zulke mensen celwerk maar het blijft moeilijk.'

 

Meer betrokken

Als je al twintig jaar in het gevangeniswezen werkt, heb je natuurlijk al een aantal stromingen meegemaakt. Zo was arbeid al eens eerder een stuk nadrukkelijker aanwezig. De verschillen nu zijn vooral dat de huidige arbeidsmedewerkers veel meer opdrachtgever gericht werken. Kwaliteit, levertijd en rechtstreekse communicatie zijn nu de sleutelwoorden geworden voor de arbeidsmedewerkers. De arbeidsmedewerkers zijn zo gefocust op hun productie en de afspraken met de opdrachtgevers dat ze proberen de' verstoringen' door andere disciplines, zo klein mogelijk te houden. De klant is koning geworden. Voor Wiebe Knol zijn dat overigens geen vervelende ontwikkelingen. 'Je wordt er meer bij betrokken, je bent gerichter met gedetineerden bezig, je weet wat er speelt en dat je daarop kunt ingrijpen. Je wordt ook meer serieus genomen door opdrachtgevers. Het simpele feit dat wij tegenwoordig kerstkaarten krijgen van onze opdrachtgevers, laat dat zien.'

 

Veranderingen

Werken betekent open staan voor veranderingen. In "DeBlokhuisPoort" veranderde niet alleen de kijk op arbeid maar dienen zich, in verband met de fusie en de nota Werkzame Detentie, zoals het er nu naar uitziet, meer veranderingen aan. Wiebe Knol ziet dat alles rustig op zich afkomen. 'Ik ben niet bang voor veranderingen. Achteraf valt het altijd wel mee of worden we er beter van. De omstandigheden veranderen misschien wel maar de inhoud van het werken met gedetineerden niet,' illustreert hij zijn kijk op zijn arbeidstaak.

 

Bartjes

Per dagdeel zijn er tussen de 50 en 55 gedetineerden, buiten de huishoudelijke baantjes, actief op één van de vier arbeidszalen of op cel. Er zijn twee arbeidszalen met vrij eenvoudige ' diversenarbeid'. Een artikel dat men bijvoorbeeld gemaakt heeft, waren de zogeheten' Bartjes' oftewel poppetjes met graszaad dat zorgt voor' haargroei'. Eén arbeidszaal is bestemd voor de ± vijftien gedetineerden die op de boekbinderij werken. Dit is een vorm van vakarbeid met vaak heel precies werk. Zo'n tien gedetineerden werken op de metaalafdeling. Daar wordt veel laswerk verricht. Men maakt er onder andere kandelaren.

 

Bewa's

Of je nu' per telefoon' of in levende lijve binnenkomt bij "DeBlokhuisPoort", je krijgt als eerste te maken met de bewa's. Zij nemen de telefoon op en ontvangen bezoekers of het nu om personeel gaat, om gedetineerden, om bezoek voor gedetineerden, allemaal passeren zij de bewa's. Zij zijn vaak het eerste contact met de inrichting en zij bepalen welke eerste indruk er achter gelaten wordt. Maar er is meer.

 

Effect

Frank Visser kwam twee jaar geleden naar "DeBlokhuisPoort". Via een particulier beveiligingsbedrijf, na vier jaar marechaussee, zag hij het takenpakket van een Bewa wel zitten. Hij besefte dat de nadruk bij zijn werkzaamheden zou komen te liggen op het beveiligingsaspect. Als we die Bewa taken wat dichterbij bekijken dan blijkt ook dat hun werk heel belangrijk is voor de veiligheid van het overige personeel. Bij ontvangst, toezicht op, en de begeleiding van het bezoek voor gedetineerden, de postcontrole, de telefoondienst, de begeleiding van gedetineerden bij intern transport, is het beveiligingsaspect heel belangrijk. 'Ons werk vereist standvastigheid en constante alertheid op situaties die problemen met de veiligheid of de beheersbaarheid kunnen opleveren. Dat laatste vraagt trouwens wel dat je toch flexibel en correct reageert. Een "botte Bewa" kan effect hebben op de manier waarop een gedetineerde zich binnen gedraagt,' is zijn mening. Als we hem vragen welke prioriteiten hij voor zichzelf in zijn werk stelt, formuleert hij het volgende: 'Als eerste de veiligheid van het personeel. Als tweede de beveiliging naar de maatschappij en ten derde de bijdrage aan de resocialisatie van gedetineerden.' Hoe hij daarbij te werk gaat, maakt hij ons eveneens duidelijk: 'Je moet elke dag alert zijn en nooit nonchalant reageren. Bij elke alarmmelding, hoewel het gelukkig meestal vals alarm is, moetje direct weten hoe te handelen en dat ook doen. Dat zorgt ervoor dat die ene keer dat er wel iets is, je er ook bent. Daarnaast is collegialiteit heel belangrijk. Daardoor let je bijvoorbeeld consequent en zo goed als mogelijk is op pogingen om contrabande binnen te brengen. Ik besef heel goed dat wat ik hier tegenhoud, geen problemen meer binnen veroorzaakt.' Frank Visser haalt in dit verband nog even de briefcontrole aan. ' Er wordt wel eens wat minderwaardig over deze taak gedaan maar als je via deze controle problemen voor je collega's kunt voorkomen dan lijkt me dat toch heel nuttig.'

 

Meer

De manier waarop Frank Visser over zijn werk praat, geeft goed aan dat hij overtuigd is van het nut van zijn werk. Hij is er ook zeer serieus mee bezig en is blij dat het team waarin hij functioneert er evenzo over denkt. 'We hebben een vast team met een eigen overleg en werken in een prima sfeer,' laat hij weten. Frank Visser maakt ons duidelijk dat de Bewa's in "DeBlokhuisPoort" er niet zomaar bijhangen. Ze worden als volwaardig onderdeel van de inrichting beschouwd en benut. Geen wonder dat, ondanks dat hij wel eens bloot staat aan intimidatie, Frank Visser zijn werk elke dag met plezier doet. 'Je maakt elke dag iets anders mee en je weet en leert heel veel, motiveert hij het plezier in z'n werk.

 

Na bijna twee jaar Bewa wil Frank Visser meer in z'n werk. Hij wil graag PIWer worden en doet regelmatig op dat gebied al wat ervaring op. De begeleiding van PIWer en leidinggevenden, die hij daarbij ervaart, vindt hij positief. 'De terugkoppeling over een gebeurtenis en mijn rol daarbij, blijkt voor mij heel nuttig te zijn,' zegt Frank Visser over dit zo belangrijke aspect van het inrichtingswerk. Het ziet er in ieder geval naar uit dat, als er weer plaats is, er een prima PIWer in "DeBlokhuisPoort" bijkomt.

 

Bedreigingen

'Als Bewa krijg je nogal eens wat minder fraaie opmerkingen naar je hoofd geslingerd. En soms blijft het daar niet bij en word je bedreigd. Hoewel ik bedreigingen over het algemeen serieus neem, laat ik me dat er niet van weerhouden mijn werk goed te blijven doen. Ik denk dan maar dat het erbij hoort en dat ik het moet accepteren als een onderdeel van mijn werk.' 'Bezoek waarbij we een indicatie hebben dat ze wellicht gaan proberen iets binnen te smokkelen, wordt bij de voordeur al gevraagd mee te werken aan een visitatie. Willen ze niet meewerken dan laten we ze niet toe in de inrichting.'

 

Bron (door Wim de Goeij ) Balans nr 2 maart 1995