Gevangen in Friesland

Vanaf de 14e eeuw vond de gevangenisstraf ingang in het strafrecht.  Vanaf 1600 leidde dit tot de oprichting van correctiehuizen. Daar werden veroordeelden door arbeid (en soms godsdienstig onderwijs) heropgevoed. In 1810 (de ‘Franse tijd’) verscheen het "Arrêté sur l'organisation des prisons". Het was een eerste poging om het gevangeniswezen te verbeteren door het invoeren van uniforme regels.

In Leeuwarden werden gevangenen opgesloten in kerken, stinsen, burchten, kastelen, blokhuizen en gevangenissen. Een overzicht van instellingen voor gevangenen in Leeuwarden vanaf 1500. 

De gevangenis gebouwd in 1876 als Huis van Bewaring voor gedetineerden in de omgeving van Harlingen. Het gebouw werd gebruikt als gevangenis tot 1933.

Gevangenissen in Heerenveen. Een Huis van Arrest; Een Huis van Bewaring "oude stijl" en  een Huis van Korrektie. In 1889 en 1890 werd achter Crackstate een nieuwe gevangenis gebouwd.

Tussen 1811 en 1887 waren in Sneek gevestigd: Een Huis van Arrest; een Huis van Bewaring "oude stijl" en een Huis van Korrektie. De gevangenissen in Sneek werden per l juli 1922 opgeheven.

Kasteelgevangenis. Ook dit oude stadje had in zijn omstreeks 1450 gestichte Sjaardernahuis op het einde der Voorstraat een ruime kasteelgevangenis. waarin, voor zover bekend, in de rode eeuw niet anders dan krijgsgevangenen werden binnengebracht

Buitenpost ligt in het noorden van Achtkarspelen tussen Groningen en Leeuwarden. Buitenpost heeft ooit een Huis van Bewaring gehad, een cel onderin de kerktoren van de Mariakerk oftewel “De âlde Wite (de oude witte)” zoals iedereen in Buitenpost dit kerkje noemt.

Veel kerktorens in Friesland beschikten over een primitieve cel, die hûnegat (hondengat) werd genoemd. Oude Raadhuizen hadden vaak een bordes dat werd gebruikt voor openbare afkondigingen. Onder het bordes van een burcht of stadhuis was meestal het ”hûnegat”,

Een interneringskamp is een faciliteit om grotere groepen personen vast te zetten, waarbij de controle op politieke tegenstanders of politiek onbetrouwbaar geachte bevolkingsgroepen centraal staat. 

In de Middeleeuwen speelden kerk en geld een belangrijke rol in het geven van straffen. De mensen in de Middeleeuwen werden gedreven door angst. De kerk speelde daaropin. Wanneer je aan hun regels hield, was het goed. Leefde je daarbuiten, dan was je een ketter en werd je veroordeeld. Tot het jaar 1600 werden weinig gevangenisstraffen opgelegd. Beelden van overvolle middeleeuwse gevangenissen waar misdadigers op water en brood leven, kloppen niet. Vonnissen bestonden doorgaans uit een lijfstraf en verbanning. 

Vanaf 1600 veranderde dat. Ook Friesland sluit haar misdadigers op en door de eeuwen heen is dat op verschillende manieren gebeurd.  Kerken, blokhuizen, stinsen, burchten en gevangenissen werden ingezet om misdadigers op te sluiten als straf en ter bescherming van de maatschappij. 

Bij verhoren kon marteling of tortuur worden gebruikt. De schout moest hiervoor toestemming vragen aan de schepenen. Een bekentenis gegeven onder tortuur was echter niet zomaar geldig: de verdachte moest de bekentenis ‘buiten pijn en banden van ijzer’ herhalen. Op zware misdrijven als moord, doodslag en brandstichting stond de doodstraf. Op lichtere vergrijpen stonden lijfstraffen, zoals brandmerken en geseling, vaak in combinatie met tepronkstelling op een schavot. Soms gingen mensen korte tijd op water en brood de gevangenis in.

Ook kennen wij het hûnegat, een afgesloten ruimte, meestal in de kerktoren, waar arrestanten tijdelijk werden opgeborgen. In de gevangenis achter  Crackstate in Heerenveen werd tijdens de Tweede Wereldoorlog vreselijk huisgehouden door het SD Kommando Kronberger. Tientallen overleefden het verblijf daar niet als gevolg van martelingen.