Gevangeniskoor Leeuwarden

Gevangeniskoor Bijzondere Strafgevangenis Leeuwarden. Een ander fenomeen in ons gesticht was het gevangenkoor, dat een zeker vermaardheid genoot. Het stond onder leiding van een geschoolde dirigent, ook een gevangene. Dank zij de goede relaties, die Jansen had met leden van de plaatselijke middenstand, kwamen er zelfs enkele grammofoonplaten van het koor op de markt. Bij het Ave Verum en Moederzegen werden heel wat traantjes weggepinkt in Leeuwarden en omstreken! 

De kerk dient tevens tot ontspanningszaal. Als het gordijn wordt opengeschoven, kan het lokaal worden gebruikt voor de katholieke eredienst. De gehele inrichting werd in eigen beheer uitgevoerd. De zaal, die tevens dienst doet als kerk, was gevuld met genodigden, die aandachtig en getroffen de verrichtingen van het honderdvijfenzestig man sterke koor volgden.

De dirigent, een der politieke delinquenten, gaf blijk van grote muzikaliteit en leiders capaciteiten. Wat gaat er in de hoofden van deze mensen om, als zij in het Gloria van A. B. H. Verheij "miserere nobis", ontferm U onzer, zingen als een persoonlijke betuiging van deemoed? Vast staat, dat de spanning van het verlangen enkele uren wordt verbroken en dat zij zich in een andere wereld kunnen verplaatsen.

Toen de reddingsboot van Oostmahorn, de befaamde Insulinde van Mees en Klaas Toxopeus, geld behoefde voor grondige renovatie, bood Jansen met “zijn “ koor de helpende hand. En zo ging het koor met in zijn midden een aantal levenslangen, en voorafgegaan door directeur Jansen –in-vol-ornaat (ijdel als hij was had hij zich een soort admiraalsuniform laten aanmeten) naar de Nieuwestad om op de pijp een benefietconcert te geven voor de Insulinde. “Geef acht, voorwaarts mars!... en daar gingen de zangers. Het concert was een groot succes en tot onze verbazing kwamen alle zangers veilig terug binnen te muren. Er was een erecode afgesproken met de gevangenen en zo kwamen ze allen weer tezamen binnen de gevangenis. A.B.R.Jansen 

Bauke Mulder, kleinzoon van directeur A.B.R. Jansen. Bijzonder, om die opname vanmiddag weer te beluisteren in gezelschap van mensen die dit na aan het hart ligt.  

De geluidsbestanden zijn op 18-06-2016 bewerkt, de kwaliteit was erg slecht met veel ruis. De geluidsbestanden zijn bewerkt door Ronald Kloosterman van de opnamestudio  Roef 7 uit Drachten.

Arnold Mulder. De opnames van het gevangenkoor uit de Bijzondere Strafgevangenis Leeuwarden staan op 78 toerenplaten. De opnames zijn gemaakt door studio Braams uit Leeuwarden. Dit bedrijf bestaat niet meer. Het zijn grote zwarte 78 toerenplaten en deze platen zijn in het bezit van de familie.

Het hoort tot mijn eerste herinneringen - een groot mannenkoor, lang gestraften, velen 'fout' in de oorlog, moordenaars, NSB-ers, SS-ers, verraders. Ja, ze kunnen goed zingen, die NSB-ers, dat hoorde je dan. Ik herinner me een zaal vol mannen die met tranen in de ogen hun verdriet en schaamte verwerkten en overstegen door samen te zingen. Het waren allemaal vaders voor me, die schurken. ik was het enige kind daar in die gevangenis in Leeuwarden. Opa was er directeur, en in de oorlog ook een beetje een verzetsheld, schijnt het. Mooi meegenomen. Mijn ouders en ik woonden na de oorlog bij hem in de directeurswoning. Mijn moeder leende me gewoon uit aan die foute mannen: je mist je kinderen?: hier heb je er een, pak aan!

Boele Staal werd zo'n beetje mijn peetvader, de vader van Ede.Een prachtige man, hartstikke fout in de oorlog, een overtuigd aanhanger van de NSB, een moordenaar ook, net zoals er moordenaars waren bij de Binnenlandse Strijdkrachten die na de Duitse capitulatie foute Nederlanders liquideerden zonder vorm van proces. Ja, ik ben een oorlogskind, je kon mijn moeder op 4 mei altijd van het behang schrapen, wat een verdriet!. Jongelui, laat je je niet gek maken door de waan van de dag, het is allemaal al eerder gebeurd. Boele was onderwijzer en NSB-er, ter dood veroordeeld wegens moord, maar krijgt gratie.

Nous sommes pas Charlie! Ils ne sont pas Charlie! Gewoon lekker muziek maken samen, weetjewel.  Recht uit het hart, en erin. Groet Bauke Mulder  

Gevangeniskoor Bijzondere Strafgevangenis Leeuwarden. Een ander fenomeen in ons gesticht was het gevangenkoor, dat een zeker vermaardheid genoot. Het stond onder leiding van een geschoolde dirigent, ook een gevangene. Dank zij de goede relaties, die Jansen had met leden van de plaatselijke middenstand, kwamen er zelfs enkele grammofoonplaten van het koor op de markt. Bij het Ave Verum en Moederzegen werden heel wat traantjes weggepinkt in Leeuwarden en omstreken!   

Mooie herinneringen: souvenirs voor de toekomst. Toen mijn moeder ziek was, zo ziek dat ze niet lang meer zou leven, werd haar gevraagd naar haar mooiste herinneringen. Ze vertelde toen over de jaren 40-45. Ze was destijds een jong koorlid en rond kerst ging dat koor bij de gevangenis in de stad kerstliederen zingen. Bewakers vertelden later aan de koorleden dat de gedetineerden ondanks de dikke muren hun zang toch konden horen. Sommigen hadden meegezongen, anderen hadden stil geluisterd. Het was oorlog, een barre tijd. En vooral de gevangen verzetsmensen waren hun leven niet zeker. Tijdens die decemberavonden bracht het kerstkoor troost, en hoop op betere tijden. Voor de gedetineerden moet het koor een denkbeeldig licht in de duisternis zijn geweest. En voor mijn moeder werd het zingen voor de gedetineerden een dierbare herinnering.

Mooie herinneringen zijn kostbaar en dat geldt zeker voor 'december herinneringen'. Maar hoe is het om in december in de bajes te zitten? Wat zijn er allemaal voor activiteiten tijdens en rond de feestdagen? Ik vroeg dat aan gedetineerden in Thailand en Amerika, en hun antwoorden verschilden net zo veel als hun situaties. De jongens die in Thaise gevangenissen vastzaten, schreven voornamelijk over de kerstdienst en over de pakjes die ze van familie, correspondentievrienden en van kerkelijke instanties kregen. En ze stuurden me vrolijke foto's van zichzelf met hun maten. De foto's waren genomen in zaaltjes die waren versierd met rode slingers en lampionnen en de mannen droegen een kerstmuts. De inmiddels vrijgelaten correspondentievrienden hebben bepaald geen goede herinneringen aan hun gevangenistijd in Thailand, maar zullen waarschijnlijk met een glimlach aan die kerstfeesten terugdenken.

In Amerika gaat het anders. De terdoodveroordeelden zitten 23 uur per dag in de cel. Geen vrolijke foto's, geen kerstmutsen, geen slingers. De meeste mannen hebben alleen wat kerstkaarten om hun cel mee te versieren. In een van de gevangenissen werden trouwens vroeger wél foto's gemaakt. Een vrijwilligster liep dan langs de cellen en zette de mannen een voor een op de kiek. Dat moest door het luikje in de celdeur, want de deuren kwamen niet van het slot. Ruim voor kerst kregen de mannen dan een paar afdrukken om naar familie of vrienden te sturen. Door jaloerse klachten uit een naastgelegen gevangenis waar géén vrijwilliger was om foto's te nemen, werd deze traditie helaas afgeschaft met als reden gelijke monniken, gelijke kappen.

Naast de beschrijving van activiteiten en kerstdiensten in de gevangenissen, is de kerstmaaltijd altijd een boeiend onderwerp voor de correspondentievrienden. In de meeste gevangenissen is een smakelijke maaltijd altijd een kwestie van geldbezit. In Thailand zorgden corrupte bewakers ervoor dat alles wat men nodig had binnen kwam, mits er goed voor werd betaald. In Amerika kan men extra voedsel uit de 'canteen' bestellen maar ook hier hangt dat dus af van de financiën van de gevangene. Heeft men geen geld dan moet men het doen met de, bepaald niet overdadige, kerstmaaltijd van de gevangenis. 

H.Steensma schrijft: Bekendheid kreeg destijds het gevangeniskoor door "buiten de gevangenismuren" te zingen, dit gebeurde tijdens de inzameling van gelden in 1949 ten behoeve van nieuwe motoren voor de reddingsboot "Insulinde" van de N.Z H.KM

De "Schijnwerper" vertelde het volgende over deze gebeurtenis:

"Vreemde wereld De vlag van de NZ H.K.M. staat op onze binnenplaats .. Zo ver zal ze zich nog nooit van wind en water hebben gevoeld, En toch is het niet zo ver, van hier naar Oostmahorn Daar ligt de boot van Mees Toxepeus, de Insulinde. Hoeveel jaren is het al weer niet geleden, dat ze bij Niestern in Delfzijl van stapel liep

Nu heeft ze nieuwe motoren nodig en Friesland brengt het geld daarvoor bijeen" In een grote aktie en op allerlei wijze wedijveren stad en dorp om de grootste bijdrage Waar die geleverd wordt plant de NZH.R.M. haar vlag. Wij hebben ook bijgedragen.. Ons koor zong over een telefoonlijn voor een groot publiek in de stad De opbrengst overtrof aller verwachtingen, f 690,17 De N ZH.K.M. bracht ons de vlag en daar staat ze nu .. Vreemde wereld, of toch niet?"

De "Schijnwerper" schrijft ook over het optreden van het zangkoor "Fryske Stimmen" in de gevangenis: 'Fryske Stimmen' klonken maandag 26 september 1946 door onze kerkzaal, waar we al verschillende zangkoren hebben kunnen beluisteren Geen avond was echter tot nu toe zo genotvol als deze, toen het zangkoor, dat deze naam met ere draagt, voor ons optrad" Niet alleen het gehoor, ook het oog werd aangenaam verrast deze keer: een lij donkergeklede mannenmet kniebroek en witte halsdoek en daarvoor twee rijen jonge vrouwen in de mooie Friese klederdracht met kap en oorijzer.." Bron H.Steensma "Straffen door de eeuwen heen" 

Soa, is dit nou menhear Mees", zei een visser, die bij Wartena de Insulinde enterde en zonder blikken of blozen aan boord klauterde, als was hij de schipbreukeling zelf. Mees Toxopeus lachte zn breedste lach; ja, hij was „menheer Mees" deze dagen; al die malle stukjes over hem en zn boot hebben zn mooie (Griekse) achternaam radicaal op de tweede rang geduwd. Zn grootste zorg vandaag-de-dag is, dat er straks waterlievende lieden komen, die hun zoons (bij gebrek aan vernoembare opa's) „Mees" gaan noemen en dat hij al die kienders ten doop zal moeten dragen. „En hwer hat menhear syn gloeikoppen nou, as ik freegje mei?"voer de visser (figuurlijk) verder. Hij mocht door het mangat duiken, maar kwam hevig teleurgesteld weer boven, want beide motoren draaiden. Hij had even eerder moeten komen, Zaterdagmorgen bijvoorbeeld, toen men in Leeuwarden van halfvijf 's morgens tot twaalf uur 's middags bezig geweest is, één van de motoren, die de dienst weigerde, tot de orde te roepen „En ik tocht, dat it in iepen boatsje wie mei twa moterkes der yn", zei een boerinne, die nieuwsgierig naderbij trad, toen de Insulindenaren juist hun weer: Griekse koffie genoten.Ja. sommige lieden hebben demeest exotische ideeën over reddingboten en daarom was het goed, dat de watersporters in en om Grouw en Wartena de „Insulinde" eris in levende lijve konden aanschouwen. Zaterdag was de reddingboot n.l. op de wateren rondom üs Grou en Zondagmiddag was ze (naast de zeilwedstrijden natuurlijk) zowat de enige fordivedaesje bij de Kruiswaters en Eernewou, want — het góót! 

Zondag heeft een loos vissertje zn slag geslagen op- de Kruiswaters en bij Wartena, Warstiens en Eernewoude: met een bruggewachtersklomp hengelde hij lustig van het achterdek van de „Insulinde", terwijl de luidpraaie de zeilers en mechanische pleziervaarders naar de reddingboot lokte. En de watersporters waardeerden deze wijze van direct-gerichte reclame blijkbaar wel, want het loze vissertje genieste gekleed in zuidwester en oliejas, als was hij Mees himself — haalde per klomp 126 gulden en 81 centen binnen. Da's ook de moeite weerdig! Dank, watersporters. 

Als men Zaterdagavond op het Halbertsma-plein en het Groen ln Grouw een speld had laten vallen, ze zouën het bü 't station gehoord hebben — zó stil was het er (ondanks de honderden bezoekers), toen Radio Braams daar de zang van het Gevangenenkoor uit L'warden uitzond. En het kin anders een plezant lawaal-dorp zijn, dat Grouw van ons, na een skütsjesylilen! Maar de zang van het Gevangenenkoor en 't oprechte woord van de directeur der Bijzondere Strafgevangenis, heer Jansen, die meegekomen was naar Grouw, tastten de mensen diep in 't gemoed. Er kwamen heel wat zakdoeken bij te pas, toen het koor „Moederzegen" zong en na het voortreffelijke slotnummer (het Jagerkor uit de Freischutz), klaterde 't applaus luid op. Vrijwilligsters haalden in de bussen (en de petten van de gevangenis-directeur en de ~Insulinde"-bemanning) maar eventjes 400 gulden en 52 cent op. Dat was de tweede pür-beste beurt voor Grouw en het Gevangenenkoor!

bron: http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010610694:mpeg21:pdf