De Bunker

Foto's van Petra M juli 2007

De Strafcel. van 3 december tot 3 maart 2012 

De expositie in het gevangenismuseum Blokhuispoort gaat over de strafcel, ook wel genoemd de isolatiecel. De expositie geeft een beeld over de strafcellen van de voormalige Bijzondere Strafgevangenis en het Huis van Bewaring te Leeuwarden. Deze straf-, isolatiecellen zijn nog in originele staat en vele gevangenen hebben deze vorm van disciplinaire straf ondervonden. De expositie toont op een zeer toegankelijke manier uniek en prachtig foto,- film-, en tekstmateriaal van de strafcellen. Verder zijn er originele hand en voetboeien, knevelkettingen, dwangbuizen en “de fiets” (veiligheidsbed) te zien. In de expo ruimte is een strafcel gereconstrueerd met originele gevangenisattributen.

Strafcel, observatiecel of isolatiecel. Er zijn nu nog 4 strafcellen overgebleven van de 10. Na vele verbouwingen zijn er nu nog maar twee strafcellen in originele staat. Deze twee oude strafcellen hebben ruim 25 jaar geen dienst meer gedaan, Een cel zonder verwarming en geen verlichting. Een klein raampje tegen het plafond was het enige lichtpuntje in de cel. 

De gevangenis en het Huis van Bewaring kregen nieuwe strafcellen op de afdeling zelf. Deze waren dichterbij en gemakkelijker te bedienen. Nadeel van deze strafcellen was soms het lawaai overlast. Wanneer een gevangene in de isolatiecel of strafcel zat en hij het niet naar zijn zin had kwam er wel eens extra geluid uit zijn cel. Wanneer dit in de nachtelijke uren was, hadden de andere gevangenen in het cellenblok daar erg veel last van. Bij grote geluidsoverlast werd de gevangene dan overgebracht naar de "BUNKER" deze strafcel was ver van het cellenblok verwijderd en zo kon iedereen weer genieten van de nachtelijke rust.

Houten deuren

De oude strafcellen waren voorzien van houten deuren en de hoogte van deze deur is maar 1 meter en 75 cm. In de oude verhalen werd vermeld dat het geen pretje was om in deze cellen te vertoeven. De strafcellengang kreeg later ook een kleine luchtplaats.

Uitzicht strafcel

Vanuit de strafcel keek je naar een deur en daarboven een klein raam. De strafcel was niet verwarmd, voor de nacht kreeg met een matras van stro met een deken. In oude tijden kreeg met alleen water en brood in de strafcellen. De strafcellen hebben een betonnen vloer met een betonnen bed. De directeur draagt zorg dat de wijze van verslaglegging over het verblijf van een gedetineerde in een straf- of afzonderingscel naar aard en frequentie op de situatie van de gedetineerde wordt afgestemd. In 1885 kregen ruim 2000 gevangenen een disciplinaire straf. Ongeveer 1300 van hen werden voor kortere of langere tijd in een strafcel opgesloten.

Observatie cel - strafcel

De observatie cel of strafcel had een wc en verder geen stromend water. Deze cel was verder voorzien van een matras, zitblokken en gevangenis kleding. Wanneer er een gevangene werd geplaatst moest hij zijn eigen kleding uitdoen en deze werd vervangen door rijkskleding. Een onderbroek, hemd, sokken en een pyjama moest hij dragen tijdens zijn de observatie of straf. De observatie of straf kon maximaal 14 dagen duren in dit soort cel.

Wc-blok in de strafcel

In deze strafcellen was een wc aanwezig, alleen kon de gevangene niet zelf doorspoelen. Dit kon alleen het personeel doen aan de buitenkant van de strafcel. Het kwam wel eens voor dat een gevangene iets had doorgeslikt en dit kon dan worden opgevangen in een soort zeef. Het enige water wat de gevangene had was een bekertje water om te drinken. Het personeel kwam een aantal keren langs om hem te bezoeken en hem te voorzien van eten en drinken. In de ochtend kon hij onder toezicht zich wat wassen bij een wasbakje buiten de cel.

Nieuwe strafcellen 

Rond 1990 werden er nieuwe strafcellen gebouwd voor het Huis van Bewaring op de A-vleugel. Deze cellen waren voorzien van vloerverwarming en een rvs wc blok. Er kwamen twee isolatiecellen, een luchtcel en een wasruimte met zelfs een ligbad. Deze strafcellen waren ook voorzien van een radio die aan de buitenkant aan of uit kon worden gezet. Ieder keer dat de gevangene werd bezocht in de strafcel, werd een logboek ingevuld. Hierin werd opgeschreven hoe de gevangene zich gedroeg en wat hij had gekregen aan voeding en medicatie. 

Om de veiligheid in gevangenissen te waarborgen is het mogelijk sancties aan gedetineerden op te leggen. Disciplinaire straffen zijn bijvoorbeeld: plaatsing op een strafcel, ontzegging van bezoek of uitsluiting van deelname aan bepaalde activiteiten. De gedetineerde kan bij de Commissie van Toezicht zijn beklag doen over een door de directeur opgelegde disciplinaire straf.

Strafcel dagindeling (max. 14 dagen)

• 07.30 - 07.45: ontbijt, bewassing, matras omruilen voor zitblokken. 
• 09.30 - 09.35: bezoek medische dienst en koffie/thee vertrekken. 
• 12.00 - 12.10: eten en drinken verstrekken. 
• 15.00 - 15.15: koffie en thee, luchten en eventueel roken. 
• 17.00 - 17.05: eten en drinken verstrekken. 
• 20.00 - 20.15: koffie/thee verstrekken, zitblokken omruilen voor matras. 
• 20.15 - 07.30: nachtrust.

Bij het openen van de strafceldeur altijd met 3 personeelsleden. Een logboek bijhouden van ieder bezoek aan de strafcel.

Artikel 55 1. De gedetineerde aan wie de disciplinaire straf van opsluiting, bedoeld in artikel 51, eerste lid, onder a, is opgelegd is uitgesloten van het deelnemen aan activiteiten, voor zover de directeur niet anders bepaalt en behoudens het dagelijks verblijf in de buitenlucht, bedoeld in artikel 49, derde lid. De directeur kan het contact met de buitenwereld gedurende het verblijf in de strafcel beperken of uitsluiten. 2. De directeur draagt zorg dat, ingeval de opsluiting in een strafcel ten uitvoer wordt gelegd en langer dan vierentwintig uren duurt, de commissie van toezicht en de aan de inrichting verbonden arts of diens vervanger terstond hiervan in kennis worden gesteld. 3. Onze Minister stelt nadere regels omtrent het verblijf in en de inrichting van de strafcel. Deze betreffen in elk geval de rechten die tijdens het verblijf in de strafcel aan de gedetineerde toekomen. 

Een isoleercel is een sterk versoberde cel en kan gebruikt worden als disciplinaire maatregel binnen de gevangenis. Men spreekt ook wel van een strafcel of een 'kale cel'. 's Nachts krijgt de gedetineerde een matras en een deken. Als een gevangene deze straf opgelegd krijgt, mag dit hooguit een of twee weken duren per overtreding. Verder dient er dagelijks een gesprek te zijn met een gevangenisarts om te controleren of de gevangene dit medisch/psychisch wel aan kan. Ook kan de gevangene of verpleegde als beschermingsmaatregel worden vastgebonden.

In de VS worden tienduizenden gevangenen opgesloten in een isoleercel. Sommigen zijn moordenaars of verkrachters die een gevaar vormen voor anderen. Vaker gaat het om kleinere overtredingen, al dan niet binnen de gevangenis, of conflicten met het personeel. Naar schatting 40% van hen lijden aan een psychische ziekte en zijn geïsoleerd in afwachting van of bij gebrek aan een behandeling. Weer anderen zijn kinderen, die gescheiden worden van andere gevangenen 'voor hun eigen bestwil'. En tot slot is er een groeiend aantal ouderen dat 30 jaar of langer in eenzame opsluiting leeft.

In 1885 kregen ruim 2000 gevangenen een disciplinaire straf. Ongeveer 1300 van hen werden voor kortere of langere tijd in een strafcel opgesloten.

5 maart 1886. De straffen die de minister voorstelde, logen er niet om. Ze varieerden van een verbod op het luchten tot kromsluiting in de boeien en wekenlange opsluiting in een onverwarmde, donkere strafcel op water en brood. In de volstrekt donkere strafcel werden jaarlijks slechts enkele gevangenen opgesloten, maar in het eerste decennium (1887-1897) na de invoering van het stelsel ging het in totaal nog om bijna 300 gevangenen. In de strafcel, verzwaard met water en brood en/of de boeien, moesten jaarlijks ruim 500 gevangenen enkele dagen of weken de tijd doorbrengen. Een oud-bewaarster herinnerde zich dat de mannen die daar “gekneveld” zaten opgesloten, “soms uren lang” schreeuwden.

De hongerwinter van 1944, ken ik het verhaal van Toon die 6 weken in de onverwarmde bunker zat, de oude strafcel. Er was ’n stukje spek op zijn cel gevonden en hij weigerde te zeggen van wie hij dat had gekregen.

8 april 1919. Heden voormiddag tussen 6 en 6 1/2 uur heeft de gevangene Hendrik T zich in de strafcel door ophanging van het leven beroofd, welk voorval den directeur werd gerapporteerd des morgens 7 uur door de brigadier G. Rottien. Hij was daar geplaatst wegens het herhaaldelijk schellen; dat schellen geschiedde doorgaans na 9 uur des avonds, dus op den tijd voor de nachtrust bestemd. Ondanks waarschuwingen liet hij niet na telkens onnodig te schellen. Er was in het minst geen vermoeden dat de man tot zulk een daad zou overgaan.

De Leeuwarder gevangenis bezat (en bezit ze nog, ofschoon ze weinig meer gebruikt worden) 10 strafcellen op een rij naast elkaar, zij liggen even beneden het bodemniveau en hebben dezelfde afmetingen als een gewone cel. Het enige meubilair bestaat uit een betonnen brits en een ton, verder is alles van steen. De cellen hebben geen verwarming ondanks een verordening van 1928, welke voor schrijft dat zij van oktober tot april verwarmd moeten zijn. De gestrafte moet zijn eigen kleding afleggen, de strafkleding bestaat uit. een katoenen hemd, een katoenen korte onderbroek, sokken, klompen en een der oudste, meest versleten bajespakken.

In de cel is het halfdonker, er brandt geen licht, ook in de winter niet. De enige bezigheid bestaat in een heen en weer lopen (7 passen heen, 7 terug), wat ook wel nodig is om draaglijk warm te kunnen blijven. De koude is ook een beletsel om op de betonnen brits te gaan liggen en eerst om 9 uur in de avond worden de dekens met een strozak binnengebracht.

Gevangenisregimes kennen in de regel isolatie, d.i. het apart opsluiten van gevangenen als disciplinaire straf of omdat zij een bedreiging voor anderen vormen. Isolatie wordt ook toegepast in psychiatrische instellingen. Isolatie, bijv. van gevangenen en psychiatrische patiënten (separatie genoemd) is gerechtvaardigd wanneer de noodzaak daartoe aantoonbaar is, er geen sprake is van discriminerende of wrede behandeling en de beslissing bij een rechter kan worden aangevochten.

Het langdurig isoleren van gevangenen in centra voor maximale veiligheid (Eng: maximum security prisons), zoals van de Duitse RAF-gevangenen in de jaren zeventig, heeft aanleiding gegeven tot klachten over isolatiefolter, d.i. het stelselmatig onthouden van sensore prikkels als natuurlijk licht en geluid en van omgang met andere mensen.

Gevolgen van isolatiefolter zijn o.m. algemene pijngevoelens, desoriëntatie, concentratieverlies, slapeloosheid en waandenkbeelden. Amnesty International voert actie tegen isolatiefolter als een vorm van marteling. 

Het veiligheidsbed werd in gevangenisland ook wel genoemd "de fiets". Dit was een middel om de gevangene tegen zich zelf te beschermen. Het veiligheidsbed bestaat uit een stevig buizenframe. Hierin ligt een speciale, vrij harde, waterdichte matras. Aan het frame zijn een aantal stevige banden bevestigd, waarmee de gevangene dusdanig gefixeerd kan worden dat beweging vrijwel onmogelijk wordt

De fiets in gevangenis van Vught.
Video gevangenis Vught en de fiets. Met de vierkante beugels kunnen de riemen met een voet extra strak worden getrokken voordat de moeren met een ratel worden vastgedraaid. Hierdoor worden de ledematen stevig tegen de buizen getrokken. Dit wordt aan beide kanten met de drie riemen bevestigd. Aan het hoofdeinde bevinden zich ook nog twee gespen. Door het borststuk wordt het bovenlichaam stevig in de matras gedrukt. Na een paar uur wordt de druk ondraaglijk. De enige manier om het ook maar enige tijd op dit marteltoestel uit te houden is als de banden en de borstplaat nog enige speling hebben.