De Bende van Oss

Tegen het einde van de jaren twintig ging het over de hele wereld economisch slechter, dit was ook in het Maasland merkbaar. In 1929 besloot de familie Jurgens de margarinefabriek van Oss naar Rotterdam te verplaatsen. Net als in 1891, toen de margarinefabriek van Van den Bergh naar Rotterdam vertrok, betekende dit grote werkloosheid en armoede voor veel mensen in Oss en omgeving. Ook nu ontbraken nog steeds opvangmogelijkheden en opnieuw ontstonden er spanningen die zich uitten in allerlei misstanden. Een steeds groter aantal berovingen, inbraken, brandstichtingen om geld van de verzekering op te strijken vond plaats, en zelfs een aantal moorden. Maar liefst 1090 misdrijven werden gepleegd door ongeveer 70 tot 80 personen. De overeenkomsten met de toestanden rond 1890 waren groot, soms kwamen de daders uit dezelfde families. En net als in de vorige eeuw stortte de landelijke pers zich op Oss. Zelfs de internationale kranten hadden aandacht voor de toestanden in Oss, met sensationele koppen in Franse kranten als “du sang sur les tulipes = bloed over de tulpen” en een “school voor de misdaad” die in Oss te vinden zou zijn.

De speelfilm over de Bende van Oss is gebaseerd op historische feiten, die in dit nieuwe boek worden beschreven en geduid. Niet alleen de delicten en daders met hun onderlinge familieverhoudingen, maar ook de vertegenwoordigers van justitie en de kerkelijke overheid komen volop aan bod. De criminelen en hun vervolgers, waarbij soms de rollen lijken te worden omgedraaid, in een kluwen van belangen, frustraties, geweld en amoureuze passies. Het is allemaal echt gebeurd! Hoe kon zo’n klein provinciestadje een broeinest van criminaliteit worden? Wat betekent verminking, zoals het afsnijden van een vinger, in zo’n samenleving? Intrigerende aanduidingen zoals de Bloedkop en King Kong voor gezagsdragers, en niet minder kleurrijke bijnamen voor de daders uit het Osse milieu zoals Toon de Soep en Trien de Snol. Hoe werd de succesvolle strategie van de Osse omerta doorbroken? Hoe kon het toch dat de marechaussee, na door koningin Wilhelmina te zijn onderscheiden, volledig werd verguisd en het veld moest ruimen? De lotgevallen van de Bende van Oss zijn niet alleen een sleutelverhaal in de geschiedenis van Brabant, maar vormen tevens een cruciale episode in de Nederlandse criminologie en rechtstaat. De geschiedenis van de Bende van Oss kan verdeeld worden in drie fasen. De eerste fase speelt zich af rond 1893 wanneer de moord op wachtmeester Hoekman van de marechaussee plaatsvindt. Hoofdrolspelers en mogelijke daders in deze zaak vluchten naar Amerika. De tweede fase speelt zich af in de periode 1924-1935 en gaat feitelijk over wat is gaan heten de Bende van Oss. Overvallen, inbraken en brandstichtingen waren aan de orde van de dag. Ook moord en doodslag kwamen veelvuldig voor. Het wordt een strijd tussen het criminele milieu, marechaussee en politie. De Sabel tegen het Mes. Marechaussee en de politie lossen binnen korte tijd de meeste zaken op. Vooral de marechaussee krijgt alle lof en wordt zelfs door de vorstin onderscheiden, hoewel zij weigert om zich in het criminele Oss te vertonen. In 1938-39 speelt de derde fase wanneer de kwestie Oss een nationale politieke zaak wordt en uiteindelijk leidt tot de val van het vierde kabinet Colijn. De marechaussee is een aantal zaken op het spoor waar onder zedenschandalen en fraudezaken waarbij de geestelijkheid en de plaatselijke elite betrokken zijn. Dit onderzoek leidt er toe dat de eens zo geprezen marechaussee door toedoen van de minister van Justitie op non-actief wordt gezet. Over de criminaliteit in Oss en de zogeheten Bende van Oss zijn in het verleden diverse boeken verschenen. Het nieuwe boek van historicus Leo Hoeks en cultuurwetenschapper Gerard Rooijakkers geeft niet alleen een historisch overzicht van de feiten en gebeurtenissen vanaf circa 1890 tot 1940, maar gaat tevens in op de beeldvorming rond deze roemruchte bende. Ook wordt de situatie in Oss in een breder, Brabants perspectief geplaatst wat betreft geweld, sociale structuur en culturele achtergronden. Het boek bevat niet eerder gepubliceerd beeldmateriaal en nieuwe archiefvondsten. Daarnaast wordt in het boek de totstandkoming van de speelfilm beschreven en gedocumenteerd met aandacht voor de opnamelocaties, de rekwisieten en decors. Het boek bevat unieke opnamen van zowel de filmset als het voor het publiek onzichtbare werk achter de schermen. Hierbij wordt duidelijk hoe zeer gestreefd is naar een betrouwbaar historisch beeld van deze bewogen periode in de geschiedenis van Oss – een plaats die in één generatie transformeerde van een op het platteland gerichte samenleving tot een industriestad met grote sociale en economische spanningen die het politieke leven tot in Den Haag zouden beroeren.

Informatie over het boek,

Gerard Rooijakkers & Leo Hoeks, De Bende van Oss: de sabel tegen het mes. Historische achtergronden bij de film (Alphen a/d Maas: Uitgeverij Veerhuis, 2011) ISBN: 978-90-8730-036-4 Aantal pagina's: 144 Formaat: 27 x 21 cm. Rijk geïllustreerd in full colour, met zowel historisch beeldmateriaal als opnames uit de film en set foto’s van Victor Arnolds.  

Een bijdrage van Frans Ceelen

In de 12 jaar van 1923 tot en met 1935 beschouwde men Oss als een centrum van criminaliteit. En daar was ook wel enige aanleiding toe: er vielen in deze periode 24 doden (zoals in Oijen bijvoorbeeld) te betreuren als gevolg van gewelddadige activiteiten: moord, doodslag, (zware) mishandeling, diefstal met geweld en brandstichting. Een groot deel van deze criminaliteit werd toegeschreven aan de zogenaamde "Osse Bende”, al is de benaming “bende” misschien wel misleidend. Het ging eerder om een bepaalde cultuur van zwijgen in brede kring, dan om een echte criminele organisatie. Een forensisch psychiater formuleerde het in 1933 zo: “de solidariteit, het goed georganiseerde complot, de onherroepelijkheid van hun bedreigingen en de uitvoering daarvan maakt die grote familie van misdadige elementen tot een hoogst gevaarlijke, brutale en meer en meer op een Amerikaanse bandietengemeenschap gelijkende bende. Ze verraden elkaar niet, en ze bedreigen hen die kunnen getuigen, met moord. En vroeg of laat houden ze hun woord. Ze staan als één man vijandig tegen alles wat politie of justitie is.” Huldiging Marechaussees, 1935 Die politie staat dan ook een tijdlang vrij machteloos. Oss heeft eind jaren ’20 ongeveer 16.000 inwoners. De gemeentepolitie Oss telt tien man, de marechaussee is vijf man sterk. In 1934 komt daar verandering in. De marechaussee wordt met 15 man versterkt. De opsporing wordt intensiever: wie na cafétijd op de Berghemscheweg loopt of in het Schaykscheveld, wordt aangehouden. Tiental­len processen-verbaal worden zo opgemaakt voor eenvoudige overtredingen zoals jachtdelicten en het dragen van wapens zonder vergunning (niemand in Oss mag nog een mes bij zich hebben met een lem­met, langer dan 5 centimeter). Politiemensen gaan vermomd als gewone landloper of als gewone klant in het café zitten en luisteren. Ze gaan zelfs zover dat ze in de duisternis bij de ramen van woningen hun oor te luisteren leggen. En het werkt! In de jaren 1934 en 1935 worden ongeveer 300 misdrijven opgelost. Van deze zaken behandelen de rechtbank en later het gerechtshof in hoger beroep er ongeveer 50, met in totaal 155 verdachten, van maart 1935 tot juni 1936. Ik wil vooral ingaan op de arrestatie en veroordeling van J.P. Ceelen voor de moord op caféhouder Jan van de Pas te Berghem, omdat deze zaak exemplarisch was voor het toenmalige criminele klimaat in Oss.  

U kunt het hele verhaal hier downloaden (PDF, 1.3 MB) Bron: BHIC

Wikipedia

Met de Bende van Oss wordt gerefereerd aan een roerige periode, waarbij criminelen uit Oss, tussen 1888 tot aan 1934 voor veel zware misdaden zorgden. Hieronder vielen 29 moorden, tientallen roofovervallen en inbraken en enkele honderden brandstichtingen op bestelling bron: Wikipedia

De film

De bende van Oss is een Nederlandse speelfilm van regisseur André van Duren over de zogenaamde Bende van Oss. Het verhaal speelt zich een aantal jaren voor de Tweede Wereldoorlog af, in het Noord-Brabant tijdens de crisisjaren 30 van de vorige eeuw. Er heerst een misdaadgolf in Oss, het industriestadje dat tussen 1923 en 1935 de titel "Chicago aan de Maas" heeft. De bende van Oss is verantwoordelijk voor een groot deel van de 24 moorden die in deze periode worden gepleegd.  bron Wikipedia

De zaak

In amper twee generaties veranderde de plattelandsgemeente Oss van een hoofdzakelijk agrarisch dorp in een industriecentrum waarin de boter- en vleesverwerkende industrie een bepalende rol speelde. Het begon rond 1870 met de boterfabricage van de firma’s Jurgens en Van den Bergh. Eerst elkaars concurrenten en later de grondleggers van het wereldwijde Unilever.  

Ondervoeding

Toon Sossen stierf in de Bijzondere Strafgevangenis te Leeuwarden op 9 Mei 1944. Hij stierf op 43 jarige leefttijd in 1944 in de gevangenis te Leeuwarden, mede tengevolge van ondervoeding. Men verdacht hem er al lang van dat hij zijn voedsel gedeeltelijk tegen tabak verruilde.

Een aantal leden van de Bende van Oss zijn beschreven op de website gevangenisglas.nl