In de Schijnwerper

Iedere maand een verhaal dat blijft hangen. De Blokhuispoort kent duizenden verhalen — van stille cellen tot luide stemmen, van hoop tot wanhoop. Op deze pagina belichten we elke maand één bijzonder verhaal, object of persoon. Laat je meevoeren door de geschiedenis, en ontdek wat achter de muren verborgen ligt.

November 2025 – De bewaarder tussen de beulen

Hermannus van der Vegte in de Bijzondere Strafgevangenis Leeuwarden, 1944

"Als je één verkeerde stap zette, kon het je leven kosten. Toch koos hij ervoor om mensen te helpen.”

In de duistere gangen van de Bijzondere Strafgevangenis in Leeuwarden werkte Hermannus van der Vegte als bewaarder. Het was 1944. De oorlog gierde door Friesland, en in de cellen zaten verzetsstrijders, onderduikers, dominees, piloten. Mensen die hoop gaven — en mensen die alles konden verliezen.

Van der Vegte bevond zich in een levensgevaarlijk spanningsveld. Aan de ene kant stonden de gevangenen, vaak onterecht opgesloten, mishandeld en gemarteld. Aan de andere kant: de landwachters en NSB’ers, mannen als Rispens en La Fontaine, die in opdracht van SD-officier Grundmann op beestachtige wijze verhoren afnamen. De waterkist — een martelwerktuig waarin mensen opgesloten werden tot ze hun geheimen prijsgaven — was een van de gruwelen die Van der Vegte met eigen ogen zag.

Toch koos hij niet voor de veilige weg. Hij koos voor medemenselijkheid.

Met zijn fiets bracht hij berichten en pakjes van gevangenen naar hun families. Soms was hij de enige die kon vertellen waar iemand na een razzia terecht was gekomen. Hij smokkelde horloges, brieven, hoop. Zijn vrouw hielp mee, ondanks drie kleine kinderen thuis. Samen vormden ze een stil verzet — een netwerk van compassie in een wereld die steeds kouder werd.

Maar de prijs was hoog. In een potloodverklaring uit 1946 staat dat Van der Vegte en drie collega’s zonder pardon mochten worden doodgeschoten bij sabotage. Eén misstap, één verkeerde blik, en het was voorbij.

Toch hield hij stand. Hij hielp bij de voorbereiding van de beroemde Overval op 8 december 1944, waarbij 51 mensen werden bevrijd. Hij getuigde na de oorlog tegen Grundmann, de man die Friesland in angst hield. En hij bleef, tot aan zijn dood, de spreuk op zijn pet trouw: "Je Maintaindrai" (Ik zal handhaven)