Maand van de geschiedenis

Ontdek gisteren, begrijp vandaag.

Oktober is de Maand van de Geschiedenis, het grootste geschiedenisevenement van Nederland. Samen met talloze musea, bibliotheken, boekhandels, archieven en andere culturele instellingen organiseert de Maand activiteiten door het hele land. Onder het motto 'Ontdek gisteren, begrijp vandaag' brengen we in oktober geschiedenis voor het voetlicht. In 2025 staat het thema 'Natuurlijk' centraal.

Thema 2025 "Natuurlijk"

Van vesting tot vrijplaats: De Blokhuispoort en de kracht van de natuur

In het hart van Leeuwarden, waar de grachten het stadsbeeld weerspiegelen, staat de Blokhuispoort. Dit iconische gebouw, dat eeuwenlang gevangenen binnen zijn dikke muren hield, heeft een geschiedenis die zich niet laat temmen—net als de natuur zelf. In de Maand van de Geschiedenis 2025, met het thema Natuurlijk, werpen we een blik op hoe de natuur en de Blokhuispoort onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, van de eerste vestingwerken tot de hedendaagse creatieve vrijplaats.

Een vesting tegen de natuur en de mens

De oorsprong van de Blokhuispoort ligt in de 16e eeuw, toen Albrecht van Saksen in 1499 een blokhuis liet bouwen om de opstandige Friezen onder controle te houden. Dit stenen bolwerk, een onnatuurlijke ingreep in het Friese landschap, moest bescherming bieden tegen zowel vijanden als de grillen van de natuur. De lage ligging maakte het echter kwetsbaar voor wateroverlast. In een tijd waarin dijken nog geen absolute zekerheid boden, drong het water regelmatig door de stadsmuren heen, alsof de natuur zich niet liet beteugelen door menselijke structuren.

Van vesting naar gevangenis: de natuur als wapen

In de eeuwen die volgden werd het blokhuis omgevormd tot een gevangenis. De dikke muren en zware tralies moesten de gevangenen scheiden van de vrijheid daarbuiten, maar de natuur wist altijd een opening te vinden. Koude, vocht en tocht teisterden de cellen. In de 19e eeuw werd de gevangenis verbouwd. Maar zelfs dit rationele ontwerp kon niet voorkomen dat schimmel zich in de muren nestelde en ratten hun weg vonden in de kieren van het gebouw. De natuur bleef een stille, maar alom aanwezige metgezel in de levens van de gevangenen.

Soms werd de natuur zelfs ingezet als wapen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog hield de Duitse bezetter hier verzetsstrijders vast. De barre omstandigheden—kou, slecht voedsel, vochtigheid—werden door de nazi’s bewust gebruikt om gevangenen te breken. Maar de natuur bood ook hoop: een glimp van de zon door een klein raam, het gefluit van een vogel in de gevangenisbinnenplaats, de geur van lente die zich zelfs door tralies heen wist te dringen.

Bevrijding en verval: de natuur neemt het over

Na de oorlog bleef de gevangenis nog decennialang in gebruik. Maar in 2007, toen de laatste gevangenen vertrokken, begon een ander proces: de natuur eiste haar plek terug. Klimop groeide tegen de muren op, mos bedekte de bakstenen, en in de verlaten cellen nestelden vogels zich. Het verval had iets poëtisch—alsof de natuur eindelijk de strijd won die ze al eeuwen voerde.

Nieuwe vrijheid: de natuur als inspiratiebron

Vandaag de dag is de Blokhuispoort een broedplaats voor creativiteit. De gevangenis is een culturele hotspot geworden, waar kunstenaars, ondernemers en denkers samenkomen. Waar ooit gevangenen droomden van de vrijheid van de natuur, omarmen de huidige bewoners die vrijheid in hun werk en leven. Het gebouw, dat ooit een symbool was van onderdrukking, heeft zich aangepast aan de tijd—natuurlijker dan ooit.

Tekst, Jack AI

Terugblik

De Maand van de Geschiedenis is het grootste geschiedenisevenement van Nederland. Samen met honderden culturele, toeristische, literaire en mediaorganisaties brengen we geschiedenis onder de aandacht bij miljoenen Nederlanders.

Deel deze pagina met: